Klanklandschappen en klanksculpturen : avant fusion op zijn best

In het Engels wordt van "soundscapes" gesproken voor rustige muziek die bestaat uit lange passages, waar de instrumenten eerder klanklagen opbouwen om een gevoel, een stemming op te bouwen, naar analogie met het woord "landscape", lage horizon, horizontale lijnen, traag voortdrijvende wolken. In het Nederlands zou je van klanklandschappen kunnen spreken. Daarnaast moet er ook zoiets bestaan als klanksculpturen (of klankhouwwerken?), die eerder vertikaal dan horizontaal liggen, met veel grotere verschillen in intensiteit, meer hoeken en kanten aan, weinig regelmaat. Pas deze twee vormen toe op nieuwe postmoderne jazz met elektronische inslag en zware postproductie en je krijgt een idee, maar toch nog zowat bij benadering van de twee onderstaande werken. Andere gelijkenis is de bezetting : gitaar, sax, piano, bas, drums. En op de piano : 2 x Craig Taborn, en niet toevallig.

David Binney - Out Of Airplanes (Mythology Records, 2006) *****

David Binney heeft al een paar interessante postmoderne jazz-albums gebracht, met nogal wat rock en zelfs country-invloeden, maar de vorige lagen nog dicht aan tegen de mainstream jazz. Nu zet hij een stap verder, met rustige, jazzy, en vaak op rock-harmonieën opgebouwde muziek. Rustig, maar complex en knap in elkaar gezet, met mooie, luchtige, en intense melodieën. Naast Binney op sax, zijn er niemand minder dan Bill Frissell op gitaar, Eyving Opsvik op bas (ook zijn solo-albums zijn een revelatie), Kenny Wollesen op drums en Craig Taborn dus op keyboards. Binney neemt risico als componist, laat veel ruimte (vandaar de titel), melodieën, harmonische ondersteuning en ritme zijn aanwezig, maar vallen geregeld weg, en de ruimte die vrijkomt, wordt opgevuld met langgerekte solo's. Nummers zoals "Jan Mayen" zijn hartverscheurend, op een trage melodie brengen zowel Binney als Frissell solo's in de hoogste registers van hun instrument, jankend en huilend. Maar ook op de titelsong is dat het geval, eerst een mooie melodie, dan enkel nog gitaar en sax, dan melodie met de bonkende drums van Wollesen als ondersteuning. "The Forgotten Gem" is helemaal soundscape, met elektronica die een permanente basistoon aangeeft, met licht gitaarspel er bovenop en licht geroffel eronder. Ik ben nooit uit een vliegtuig gesprongen, maar als de muziek qua gevoel maar in de buurt komt, lijkt het me meer dan de moeite waard. Dit is leuke, luchtige, frisse, pretentieloze muziek. De beste van Binney tot nog toe.

David Torn - Prezens (ECM, 2007) ****

Prezens van David Torn is andere koek. Hier word je meegetroond door een luisterervaring zoals je er nog niet veel zal hebben gehad : dit is jazz die ingespeeld is, dan in stukken gesneden en opnieuw gemonteerd in de studio, minutieus, met enorm veel aandacht voor detail. Teveel zelfs voor een eerste beluistering. Elk nummer brengt om de haverklap nieuwe insteken, nieuwe ritmes en melodische structuren, alsof je zelf rond een standbeeld wandelt : het is hetzelfde beeld, alleen bekijk je het telkens vanuit een ander perspectief. En soms gaat het hard. David Torn is een prima gitarist, maar het gaat het hem niet echt om de instrumenten, vaak is het ook moeilijk de gitaar van Craig Taborns orgel te onderscheiden. De andere muzikanten behoren ook tot de top : Tim Berne op sax, Tom Rainey op drums. Het begint traag en rustig, met gitaargetokkel en een bluesy orgeltje van Taborn, het cymbaalgekletter van Rainey en de ijle sax van Berne zijn wel de voorbode van een aanstormende dreiging, die dan met massaal rock-gebonk uit de zwaar vervormde gitaar van Torn spat. Effectbejag is hier aan de orde van de dag, en akkoord, het procédé is al vele malen gebruikt, maar het werkt nog, of toch bij Torn. In het tweede nummer is er wat tekst sampling op een repetitief marsritme. Esthetisch is "Structural Functions of Prezens" het mooiste van het album, vooral dan door het heerlijke saxspel van Tim Berne, die we kennen van zijn ellenlange improvisaties, maar hier van een zelden gehoorde ingetogenheid is, en dat blijft zo ondanks de sterk wisselende achtergrondmuziek, met onder andere een Tom Rainey die een verbluffend stukje powerplay ten beste geeft. Ook "Bulbs" staat vol van effecten, van rustige opbouw, dan wegvallen van de instrumenten, even solo gitaargetokkel dat werkelijk ontploft in een door waanzinnige feedback aangedreven gitaargejank zoals ik er sinds Hendrix geen meer heb gehoord. Effect? You bet! Hier zitten veel kunstgrepen in de muziek, veel chaos, veel elektronica, veel, heel veel pretentie, maar Torn biedt hier een muzikale tocht aan zoals je er dit jaar niet veel zal meemaken. Vergeet je muzikale heilige huisjes : ogen dicht en laat je meevoeren.

For the English version, click HERE